Fundacja HORB • 30 września 2018

Podkarpacki Wypas Naturalny 2018

Wypas został zrealizowany na 342 działkach zlokalizowanych w gminach Krempna i Jaśliska

Wszystkie działki o łącznej powierzchni 649, 54 ha znajdują się na obszarach natura 2000 Beskid Niski (PLB180002).

Na podstawie zilustrowanego rozmieszczenia działek ich położenie na obszarze PLB180002 potwierdziła Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Rzeszowie. 30% powierzchni było poddane wypasowi w ciągu całego okresu realizacji zadania, ze względu na zakładaną obsadę 50% działek wypasane były rotacyjne, 20% zaś czasowo by zachować optymalną obsadę zwierząt. Wszystkie pastwiska były ogrodzone, z dostępem do wody i miejsc osłoniętych, zapewniających zwierzętom odpoczynek . Obecność zwierząt na pastwiskach i ich dobrostan były monitorowane. Wizje lokalne na terenie gmin objętych realizacją zadania wykonano w dniach: 4.08.2018; 05.08.2018; 25.08.2018; 29.08.2018; 13.09.2018; 14.09.2018

Wpływ wypasu na bioróżnorodność był poddany monitoringowi

Jako materiał porównawczy podlegający ocenie zostały użyte wyniki analiz fitosocjologicznych przeprowadzanych przed podpisaniem umowy o realizację zadania a także w sezonach poprzedzających realizację zadania i będących wynikiem niezależnych działań Zleceniobiorcy. Zestawiono 14 zdjęć fitosocjologicznych wykonanych metodą Braun-Blanqueta pochodzących z różnych inwentaryzacji w ostatnich trzech sezonach na terenie obszaru Natury 2000 Beskid Niski. Wykonane zdjęcia obrazują charakterystyczne fitocenozy badanych działek i były wykonywane w miejscach najlepiej charakteryzujących występującą roślinność. Ocenę przeprowadzono na działkach o różnym sposobie użytkowania pastwiskowym, kośno-pastwiskowym, kośnym oraz nieużytkowanym. Informacja o użytkowaniu została pozyskana od właścicieli działek, którzy w większości przypadków korzystają z programu PROW i działania rolnośrodowiskowo-klimatycznego w szczególności Pakietu 4. Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000.

Dane o sposobie wykorzystywania pochodzą z okresu do 5 lat wstecz. W przypadku użytkowania pastwiskowego wykorzystano dane z działek gdzie wypas nie jest intensywny. Nomenklaturę jednostek fitosocjologicznych przyjęto wg Matuszkiewicza (2001). Badane działki położone są w środkowej i wschodniej części obszaru Natury 2000 Beskid Niski na terenach gmin objętych zadaniem. Badanie objęte były bezpośrednio działki podlegające wypasowi w ramach realizowanego zadania.

Wspólną cechą wszystkich działek jest położenie w charakterystycznej strukturze zagospodarowania terenu – niewielki działki, małe i średnie gospodarstwa rolne. Dominującym sposobem użytkowania jest kośno-pastwiskowy gdy łąka koszona jest w okresie od początku do końca czerwca a następnie wypasana do późnej jesieni. Jest to wynikiem zarówno struktury gospodarstw o małej powierzchni gdzie liczba zwierząt do wypasu jest niewielka lub ich brak, jak również wykorzystywaniem dopłat bezpośrednich czy też z programu PROW. Użytkowanie czysto pastwiskowe jest stosunkowo nieliczne i głównie skupia się w pobliżu gospodarstw gdzie zwierzęta są wypasane przez cały rok a intensywność wypasu jest wysoka. Nieliczne gospodarstwa wykorzystują cały areał tylko na wypas pozyskując siano w innych gospodarstwach. Działki o użytkowaniu kośnym zwiększają swoją powierzchnię z uwagi na rezygnację z hodowli zwierząt, likwidację gospodarstw poprzez przekwalifikowanie właścicieli ale są równocześnie sposobem na dodatkowy dochód w programach PROW. Obszary nieużytkowane są stosunkowo nieliczne na omawianym obszarze.

Wykonane zdjęcia fitosocjologiczne w większości przedstawiają zbiorowisko łąki rajgrasowej Arrhenatherion elatioris lub zbliżone z rzędu Arrhenatheretalia. Skład florystyczny jest dość podobny, jednak można wyodrębnić pewne różnice wynikające z sposobu użytkowania bądź niewielkich różnic siedliskowych. Niektóre płaty na których wykonano zdjęcia posiadają cechy zbiorowiska Gladiolo-Agristietum łąki świeżej mieczykowo-mietlicowa . Duży udział w niektórych płatach posiada kostrzewa czerwona Festuca rubra oraz wiechlina łąkowa Poa pratensis co może wskazywać na podobieństwo do zbiorowiska Poa pratensis-Festuca rubra, które jest określne raczej jako faza degeneracji zespołu Arrhenatherion elatioris i wskazuje na niski poziom zagospodarowania użytków zielonych.
W stosunku do siedlisk Natury 2000 płaty posiadają cechy zarówno siedliska przyrodniczego 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) jak i 6520 Górskie łąki konietlicowe i mietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion i Arrhenatherion). Jest to charakterystyczna cecha łąk pogórzy i gór niskich gdzie płaty mają charakter przejściowy i przynależność syntaksonomiczna poszczególnych płatów jest najczęściej dyskusyjna. Z uwagi na przyjęty sposób określania takich łąk w na obszarze siedliskowym Ostoja Jaśliska na którego obszarze część działek jest położona oraz na obecność licznych gatunków motylkowych w badanych płatach należy uznać przynależność do siedliska 6510.
Różnorodność gatunkowa badanych działek przedstawia się następująco: w 5 zdjęciach wystąpiło ponad 30 gatunków, kolejnych 6 posiada zbliżoną do liczby 30 ilość gatunków. Tylko w przypadku 2 zdjęć liczba gatunków jest niska równa lub mniejsza niż 20. Można na tej podstawie jednak ocenić, że większość opisywanych działek posiada wysoką różnorodność gatunkową.

Porównując analizowane działki pod względem wpływu użytkowania na strukturę gatunkową możemy zauważyć pewne zależności. Różnorodność gatunkowa określana poprzez liczbę gatunków w zdjęciu fitosocjologicznym jest raczej na podobnym poziomie średnio 27-28 gatunków dla wszystkich typów użytkowania. W stosunku jedynie do wariantu pastwiskowego udział wynosi ponad 28 gatunków co jest wartością największą.
Charakterystyczne dla urozmaiconego i mało przekształconego terenu Beskidu Niskiego jest zróżnicowanie siedliskowe na poszczególnych działkach. Sprzyja temu brak działań agrotechnicznych zmieniających naturalny charakter łąk. Urozmaicone warunki siedliskowe dają możliwość występowania gatunków o różnych wymaganiach obok siebie.
Wypas stosunkowo szybko wpływa na zmiany składu gatunkowego runi co uwidacznia się poprzez wzrost udziału gatunków motylkowych czy traw charakterystycznych dla terenów wypasanych. Na działkach o użytkowaniu pastwiskowym oraz kośno-pastwiskowym dużym udziałem charakteryzuje się koniczyna biała Trifolium repens, gatunek charakterystyczny dla żyznych pastwisk z zbiorowiska Lolio-Cynosuretum. Nielicznie za to pojawia się grzebienica zwyczajna Cynosurus cristatus, która w tym przypadku występuje tylko na działkach użytkowanych kośno-pastwiskowo. Na omawianych działkach brak użytkowania czy też jedynie kośne użytkowanie wpływa poprzez ograniczenie składu gatunkowego ale również wpływ ten odbywa się poprzez pojawianie się gatunków charakterystycznych dla zbiorowisk ziołoroślowych czy leśnych co jedynie uwidacznia się w płatach nieużytkowanych. Należy zaznaczyć ze powyższa analiza ma charakter oceny fitosocjologicznej nie stanowi oceny bioróżnorodności.
Zakładane badanie indeksu bioróżnorodności dający przestrzenny obraz wpływu wypasu na ekosystem nie zostało przeprowadzone ze względu na interdyscyplinarny charakter i brak zespołu naukowego mogącego przeprowadzić takie badanie. Od podpisania umowy na realizację zadania Zleceniobiorca prowadził rozmowy z Zakładem Bioróżnorodności w Instytucie Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. Współpraca będzie możliwa od roku 2019 pod warunkiem uzyskania dodatkowego dofinansowania takich badań i zrealizowania ich w rygorze czasowym typowym dla badań naukowych. Instytut Ochrony Przyrody PAN przekazał Zleceniobiorcy list intencyjny w tej sprawie.

Promocja zadania wypasu ekstensywnego i jego celów odbyła się w ramach czterech szkoleń

Pierwsze odbyło się w Daliowej w dniu 19.08.2018. Tematem szkolenia była realizacja zadania w kontekście globalnego wymierania i spadku bioróżnorodności . Wprowadzeniem do tych zagadnień było przedstawienie podstawowych pojęć jak ekosystem – funkcjonowanie ekosystemów – usługi ekosystemowe - kapitał przyrodniczy.

Omówiono pokrótce zależności pomiędzy procesami ekologicznymi a funkcjami i usługami ekosystemów. Omówiono także statystyki światowe obejmujące zagadnienia spadku bioróżnorodności w tym spadek indeksów bioróżnorodności w ciągu ostatnich 45 lat o o 30% w skali całej Ziemi, aktualny wskaźnik wymierania gatunków, którego wartość jest 100 krotnie większa niż można było się spodziewać.

Omówiono podstawowe przyczyny tych zjawisk - intensywne rolnictwo, wylesianie, eksploatacja, emisje, zanieczyszczenie, brak efektywnej ochrony.

Przedstawiono także możliwe przeciwdziałanie tym procesom w tym promocje poprzez silne dotacje dla rolnictwa o wysokiej wartości przyrodniczej i skapitalizowanie w postaci obligacji na usług ekosystemowych najcenniejszych przyrodniczo terenów.

Kolejne dwa szkolenia odbyły się 08.10.2018 w Mysscowej. Tematem było przeciwdziałanie zmianom klimatycznym skutkujących groźnymi zjawiskami jak susza, gwałtowne zamiany temperatury, obniżone plony. Wskazano możliwość działań hodowlanych z użyciem tzw ras pierwotnych wykorzystywanych w programach ochrony zasobów genetycznych, rasy lokalne kształtowane w dużej mierze przez warunki środowiskowe przetrwały dzięki optymalnemu dopasowaniu do lokalnych warunków środowiskowych, odporności na choroby, niskim za potrzebowaniom pokarmowym i optymalnemu wykorzystaniu półnaturalnych pastwisk.

Omówiono metody hodowlane –jak outcrossing i heterozja umożliwiające sukces hodowlany nawet w obliczu suszy i nieurodzajów. Umiejętne wykorzystanie zjawisk genetycznych przy krzyżowaniu niespokrewnionych ras i linii pozwala wzmacniać pożądane cechy i zwiększyć szanse na przeżycie przy ekstremalnych zjawiskach klimatycznych. Omówiono działania rolnicze służące ochronie pszczół miodnych oraz innych zapylaczy, zwiększenie obsady drzew, krzewów, roślin miododajnych oraz utrzymywaniu odpowiedniej liczby rodzin pszczelich w województwie dla właściwego zapylania. Istotną częścią spotkania było omówienie zjawiska nagłej utraty kolonii zwany w skrócie CCD (Colony Collapse Disorder). Wpływ na to może wywierać coraz powszechniejsze pole elektromagnetyczne będące pochodna powszechnych sieci bezprzewodowych oraz zmiany klimatu. Pszczoły są szczególnie podatne na zaburzenia pola magnetyczne i maja bardzo czuły detektor pozwalający im nawigować w oparciu o fale magnetyczne. Na orientację przestrzenną pszczół może mieć także wpływ grupa środków chemicznych, neonikotynoidów, które są formą pestycydów. Współczesne , intensywne rolnictwo oparte jest o użycie związków chemicznych.

Drugim objawem wymierania pszczół jest ich masowa śmierć w ulach. Interesującym i zarazem przerażającym faktem jest silna korelacja wymierania pszczół z ilością upraw genetycznie zmodyfikowanych występujących na danym obszarze. Olbrzymia zależność między obfitością plonów a efektywnością zapalania roślin przez pszczoły powoduje , że jakby to nie zabrzmiało, nie opłaca się wymieranie pszczół. Z drugiej zaś strony warunki, jakich potrzebują pszczoły do przetrwania są nie do zaakceptowania przez zaawansowane, przemysłowe rolnictwo. Czyli koszty utrzymania pszczół są także nieopłacalne.

Gigantyczne areały monokultur wymagają starannej opieki. Opryski nie mogą być prowadzone zgodnie z zaleceniami ochrony owadów po zmroku. Po prostu ilość pracy do wykonania, mimo pełnej mechanizacji uniemożliwia przestrzeganie tego wymogu. Stosowanie pestycydów jest nieuniknione i nieodwracalne. Implikuje to konieczność uprawy roślin zmodyfikowanych genetycznie, które rosną mimo oprysku.

Konkluzją spotkania było podanie analizy przewidującej że w ciągu najbliższych 50 lat owady zapylające znikną na zawsze z ziemskiego ekosystemu.

Czwarte spotkanie odbyło się 29.10.2018 w Myscowej. Tematem spotkania było podsumowanie z realizacja zadania z w bieżącym sezonie, omówienie przeprowadzonego monitoringu zadania , wnioski dotyczącego przygotowania do składania oferty realizacji zadania w 2019 roku.

Omówiono możliwość zwiększenia dofinansowania programu wypasu z budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego. Zaproponowano zamiany w systemie wypłacania dotacji do wypasu z uwzględnieniem zwiększonej puli środków.

Spotkania zaowocowały aktywnym udziałem uczestników wypasu i dyskusjach.

Szkolenia dzieci i młodzieży odbyły się podczas czterech spotkań zrealizowanych na terenie zespołów szkół w Jaśliskach i w Krempnej.

Pierwsze zajęcia odbyły się 13.09.2018 roku i obejmowały zajęcia z uczniami szkoły podstawowej. Zajęcia przebiegały w dwóch turach obejmując dwa bloki tematyczne.

Dzieci młodsze brały udział w zajęciach teatralnych. Zadaniem zajęć było umożliwienie dzieciom doświadczeń współpracy i wrażliwości na siebie, rozumienia, które dzieje się poza słowami, we współpracy, wspólnym działaniu. Oprócz ogólnych ćwiczeń teatralnych, dzieci wspólnie z moderatorką pracowały nad sensem tradycyjnych opowieści (afrykańskie, Indian Północnoamerykańskich, Japonia), dotykających problemów: nadmiernej konsumpcji vs zrównoważonej konsumpcji, bioróżnorodności jako warunku życia i przeżycia wszystkich gatunków, empatii.

Czerpanie z różnych tradycji pozwoliło spojrzeć na problemy dotyczące nas tu i teraz z innej, szerszej perspektywy, także jako na problemy towarzyszące człowiekowi od zawsze niezależnie od kontekstu kulturowego i społecznego, a także środowiska w jakim żyje. Kontekst zajęć bezpośrednio odnosił się do kluczowego dla tematów ekologicznych pojęcie empatii.

Uwrażliwienie na siebie i swoje potrzeby, na innych i ich potrzeby, rozumienie relacji jako gry potrzeb w różny sposób komunikowanych sprawiło, że podczas warsztatów dzieci nauczyły się uważnie słuchać i rozumieć, słuchać aby zrozumieć.

Dzieci starsze uczestniczyły w zajęciach prezentujących praktyczne znaczenie usług ekosystemowych, zagrożonych poprzez zaburzone funkcjonowanie ekosystemów w wyniku zaniku bioróżnorodności. Usługi ekosystemowe zostały zaprezentowane na przykładzie produkcji żywności i ziołolecznictwa.

Na przykładzie wybranych gatunków zaprezentowano potencjał otaczającego nas środowiska, które przez różnorodność występujących gatunków dostarcza nam pożywienia i leków. Związki chemiczne, przetwarzane i produkowane przez organizmy – w przypadkach omawianych na zajęciach, przez rosliny, stanowią naturalną podstawę do likwidowania różnych zaburzeń w naszych organizmach powodowanych przez choroby.

Doskonałym przykładem jest pokrzywa-Urtica dioica-roślina bardzo pospolita i godna uwagi. Jest to ziele bardzo wartościowe ze względu na dużą zawartość wit.(C,K,B,i minerałów-wapń, fosfor, żelazo, magnez. Oczyszcza, wzmacnia organizm. Przyśpiesza przemianę materii, ułatwia trawienie i reguluje poziom cukru we krwi.Można z niej zrobić zupę, omlet, dodajemy sparzoną do sałatek deserów, twarogu. My wykorzystamy pokrzywę jako napar oczyszczający i wzmacniający Kolejną tego typu rośliną jest lebiodka pospolita-Origanum vulgare-ziele usprawniające trawienie pokarmów, działające bakteriobójczo. Picie ziela wskazane przy przeziębieniu i zaflegmieniu. Listki świeże jak i suszone dodajemy do pizzy, sosów, mięsa i sałatek.

Przedstawiono dzieciom pospolicie występującą poziomkę-Fragaria vesca.

Pyszne owoce pojawiające się na początku czerwca jak i ziele dostępne prawie cały rok obfituje w dużą ilość wit. C. Ziele i suszone owoce używane do naparów podnoszących odporność i pomocne w chorobach układu moczowego.

W staropolskiej kuchni liście dodawane do gotowania warzyw i rosołu.

Pospolicie występuje również na naszym terenie bluszczyk kurdybanek-Glechoma hederacea. Roślina bogata w witaminy i sole mineralne wspaniale działa na poprawienie apetytu i pracę żołądka. Roztarte liście kurdybanka przyśpieszają regenerację skóry i działają przeciwzapalnie. W kuchni wyśmienity do zup, serów, masła, sosów.

Bardzo pospolitą rośliną dziko rosnącą jest babka zwyczajna-Plantago maior. Młode liście można używać do sałatek. Zielona masa zawiera sporą ilość witamin. Do celów leczniczych stosuje się suszone liście i spożywa w postaci naparów przy przeziębieniach , problemach z drogami oddechowymi i problemach z żołądkiem. Ja szczególną uwagę chciałabym zwrócić na właściwości odkażające i regenerujące. Wykorzystanie rozgniecionych liści babki jako pierwsza pomoc przy skaleczeniu, obrzękach czy użądleniu przez owady.

Celem zajęć było przybliżenie dzieciom dziko rosnących roślin łatwo dostępnych i bezpiecznych (ich właściwości, zastosowanie)

-kształtowanie świadomego i zdrowego stylu życia

propagowanie innej formy spędzania czasu
podniesienie świadomości o bioróżnorodności biologicznej dla dobra ludzi
uświadamianie zasad dbania o własne środowisko

Zajęcia wg tych konspektów powtórzono w zespole szkół w Krempnej. W dniu 19.09.2018 odbyły się warsztaty na temat usług ekosystemowych, a 24.09.2018 odbyły się warsztaty teatralne.

W celu zanalizowania odbioru wypasu i poziomu bioróżnorodności na terenie prowadzonego zadania przeprowadzono ankietę wśród turystów . Większość respondentów to goście Zleceniobiorcy uczestniczących w szkoleniach w ośrodku Dzikie Wino w Daliowej i przygodni goście. Ankieta zawierała proste pytania odnoszące się do walorów przyrodniczych regionu i odbioru wypasu jako elementu kształtującego kulturowy krajobraz. 70% respondentów oceniło ,że obecność zwierząt na pastwiskach wzmacnia unikalny charakter lokalnego krajobrazu. 79% respondentów oceniła bioróżnorodność regionu za absolutnie wyjątkową w skali kraju.

Nowszy wpis >